Wat is toegankelijkheid?

Voor veel mensen is toegankelijkheid een onbekend onderwerp. Ik merk het vaak wanner ik vertel wat ik doe; het directe nut is niet voor iedereen duidelijk of het komt over als een obscure niche. Met dit artikel hoop ik uit te leggen wat toegankelijkheid is en waarom het belangrijk is.

Kort gezegd is toegankelijkheid (of accessibility) de mate waarin een website gebruikt kan worden door zoveel mogelijk mensen. Hoewel dat in de breedste zin van het woord kan worden uitgelegd, hebben we het over het algemeen over toegankelijkheid als we zorgen dat onze websites (of apps) gebruikt kunnen worden door mensen met een functiebeperking.

Maar gebruiken die mensen dan ook het web?

Jazeker! Sterker nog, voor mensen met beperkte mobiliteit is het web misschien wel de enige manier om bepaalde dingen te doen, denk aan internetbankieren of online boodschappen. En voor iemand die doof is, is het fijn als er naast een telefonische klantenservice ook een mogelijkheid is om online contact op te nemen met je bedrijf.

Daarnaast is het goed om te bedenken dat “beperking” niet altijd betekent waar je in eerste instantie aan denkt. Niet iedereen met een beperking heeft een blindengeleidehond of zit in een rolstoel, fysieke of cognitieve beperkingen bestaan in verschillende gradaties en zijn ook niet allemaal permanent.

Grofweg zijn beperkingen onder te verdelen in de volgende 4 categorieën:

• Visueel, bijvoorbeeld blind, slechtziend of kleurenblind;
• Auditief, zoals doof of slechthorend;
• Motorisch, bijvoorbeeld spastisch of gewrichtspijn;
• Cognitief of intellectueel, zoals laaggeletterdheid of dyslexie.

Bij elkaar opgeteld gaat het in Nederland om ongeveer 4 miljoen mensen met een beperking, waarvan de helft merkbaar belemmerd wordt in het alledaagse functioneren. Dat is dus meer dan 20% van de Nederlanders. Grote kans dat daar (potentiële) klanten bij zijn.

Met wat voor belemmeringen hebben deze mensen te maken?

De verschillende belemmeringen zijn afhankelijk van het type beperking, net zoals in de “echte” wereld: iemand in een rolstoel heeft niets aan braille, en iemand die slechthorend is, heeft niets aan een rolstoelingang. Hetzelfde geldt voor het web, dat maakt dat toegankelijkheid niet binair is, het is niet iets dat er wel of niet is. Sterker nog, een website kan volledig bruikbaar zijn voor iemand die blind is en voorleessoftware gebruikt, maar als er geen ondertitels bij een video getoond worden, dan zal deze door iemand die doof is niet begrepen worden.

Dat maakt toegankelijkheid wat mij betreft erg interessant, hoewel het moeilijk is om iedereen te bedienen, kunnen kleine verbeteringen al een enorme impact hebben. Zeker als je bedenkt dat een verbetering van de toegankelijkheid niet alleen mensen met een functiebeperking helpt: net zoals een rolstoelingang ook gebruikt kan worden door de moeder met haar kinderwagen, zo zijn ondertitels erg handig wanneer diezelfde moeder een video wil kijken als ze in een rumoerige koffietent zit.

Ondertitels zijn een vorm van alternatieve content: in plaats van de gesproken tekst, wordt er een tekstueel alternatief aangeboden. Iets vergelijkbaars geldt voor afbeeldingen, een foto die op een website getoond wordt kan niet door voorleessoftware beschreven worden, daarom gebruiken we het alt-attribuut om tekstueel te beschrijven wat er op de foto, illustratie of infographic staat.

Blindheid en doofheid zijn voor de hand liggende voorbeelden als we het over functiebeperkingen hebben, maar ook mensen met bijvoorbeeld verminderd zicht, kleurenblindheid, spasmes of dyslexie ervaren mogelijk belemmeringen bij het gebruik van je website. Deze mensen gebruiken dezelfde visuele representatie van de website als de meeste andere mensen, maar ervaren deze anders waardoor niet alles leesbaar of bruikbaar is. Iemand met kleurenblindheid zal moeite hebben om te zien wat de links op de pagina zijn wanneer deze niet onderstreept zijn, iemand die het toetsenbord gebruikt om door de website te navigeren zal niet zien of een link klikbaar is wanneer deze alleen van kleur verandert als je er met de muis overheen gaat. Zo vragen verschillende beperkingen dus om verschillende aanpassingen.

Maar is dat niet veel werk?

Ja, dat is vaak heel erg veel werk. Vaak komt dat vooral omdat er niet vanaf het begin rekening mee gehouden is. Het is veel werk om eerst helemaal een site te ontwerpen en te bouwen en daarna alle toegankelijkheidsregels toe te passen, alle kleuren aanpassen omdat ze niet de juiste contrastwaarde hebben, alle afbeeldingen voorzien van tekstuele alternatieven, alle invulformulieren veranderen omdat ze niet met het toetsenbord bediend kunnen worden. Ik moet er niet aan denken om daar aan te beginnen.

Daarom is het belangrijk om toegankelijkheid vanaf de eerste fase mee te nemen als requirement. Wanneer de ontwerper een kleurenpalet samenstelt, dan kan dat net zo goed een palet zijn met voldoende contrast, het content team neemt gelijk de juiste alt-teksten mee voor afbeeldingen en de developer zorgt voor labels, zinnige foutmeldingen en de juiste veldtypes in formulieren. Misschien iets meer werk, maar zeker niet zoveel als het zou zijn als je er achteraf achter komt dat je een deel van de doelgroep uitsluit.

Toegankelijkheid is bruikbaarheid, voor iedereen

Zie toegankelijkheid als één aspect van de bruikbaarheid van je website, net zoals responsive design (de bruikbaarheid op verschillende schermformaten) en performance (bruikbaarheid bij lage bandbreedte) dat zijn.